REŞÎDÜDDİN FAZLULLAH
İlhanlı devlet adamı, tabip, âlim ve tarihçi. Hemedan’da dünyaya geldi. Doğum tarihi olarak 645 (1247), 646 (1248) ve 648 (1250) yılları verilir. Hekimlikle uğraşan bir yahudi ailesinin çocuğudur. Otuz yaşlarında iken İslâmiyet’i benimsediği rivayet edilmektedir. Muhtemelen İlhanlı hükümdarı Abaka Han zamanında (1265-1282) tabip olarak devlet hizmetine girdi, uzun yıllar siyasi ve idari görevlerde bulundu. Ebû Said Han zamanında, vezirlik görevini beraber yürüttüğü Tâceddin Ali Şah’ın entrikası sonucunda görevinden azledilen Reşîdüddin kısa bir süre sonra Sultan Olcaytu’nun zehirletilmesi işine karışmakla itham edilerek yargılandı. Tâceddin Ali Şah ile Emîr Çoban’ın müdahalesinin bulunduğu bu yargılamada suçlu bulundu ve Sultan Olcaytu’yu zehirlediği iddia edilen oğlu İzzeddin İbrâhim ile birlikte Ebher yakınlarında idam edildi (17 Cemâziyelevvel 718 / 17 Temmuz 1318). Reşîdüddin’in naaşı bir süre Tebriz sokaklarında dolaştırıldıktan sonra Tebriz yakınlarında inşa ettirdiği Rab‘ıreşîdî adlı külliyedeki türbeye defnedildi. Bu arada malları yağmalandı, Rab‘ıreşîdî tahrip edildi ve emlâkine el konularak vakıfları geçersiz sayıldı. Yahudiliğiyle ilgili tartışmalar ölümünden sonra da sürdü. Timur’un oğlu Mîrân Şah mezarını açtırarak kemiklerini yahudi mezarlığına naklettirdi. Kaynaklarda Reşîdüddin’in yirminin üzerinde çocuğunun adı geçmektedir. Reşîdüddin büyük bir servete sahipti. Rab‘ıreşîdî dışında Tebriz, Sultâniye, Hemedan, Yezd, Erdebil, Merâga ve Malatya’da birçok hayır eseri yaptırmıştır.
Reşîdüddin dinî ve fıkhî konularda Gazzâlî’ye büyük ilgi duymuş, Rab‘ıreşîdî’de kurduğu medresede aklî ilimlere önem vermekle birlikte felsefe öğretimini kesin surette yasaklamıştır. Reşîdüddin âlimleri himaye eden bir devlet adamı idi. Eserlerinin yok olmasını önlemek için müellif nüshalarının Rab‘ıreşîdî’de kurduğu büyük kütüphanede korunmasını, Farsça olanların Arapça’ya, Arapçalar’ın Farsça’ya çevrilmesini, müstensihler tarafından çoğaltılarak her yıl belli başlı İslâm şehirlerine ücretsiz gönderilmesini vakfiyesinde kaydetmiştir. Bununla birlikte eserlerinin az sayıda nüshasının günümüze ulaşması bu tedbirlerin fazla işe yaramadığını göstermektedir.
Başlıca Eserleri: 1. Câmi‘u’t-Tevârîh 2. Kitâbü’s-Sultâniyye 3. Beyânü’l-Hakā’ik 4. Âsâr u İhyâ’ 5. Miftâhu’t-Tefâsîr
Beyânü’l-Hakā’ik: Hakikatlerin Beyânı, 2016 yılında Başkanlığımız tarafından yayımlanmıştır.
(Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi’nden özetlenerek alınmıştır.)