Kâşgarlı Mahmud Kitaplari

KÂŞGARLI MAHMUD

İlk filolog, ilk etnolog, ilk halkbilimcimiz gibi pek çok konuda ilk olma özelliğini taşıyan ender insanlarımızdan Kâşgarlı Mahmud, 398/1008 yılında Kâşgar’ın 45 km batısındaki Opal köyünde dünyaya gelmiştir. “Kâşgarlı” kelimesini soyunun aidiyetini belirtmek için kullanmışsa da onun hangi Türk boyuna mensup olduğu tartışmalıdır. Baba tarafından Karahanlı Han sülalesine mensuptur. Kâşgarlı Mahmud, ilk eğitimine Opal’da başladı. Hamidiyye ve Saciyye medreselerinde iyi bir eğitim almış ve bu esnada Arapçayı, Farsçayı ve devrin ilimlerini öğrenmiştir. On beş yıl boyunca Türk illerini dolaştıktan sonra o dönemde İslam dünyasının önemli kültür merkezlerinden biri olan Bağdat’a gitmiştir. 464/1072 yılında Bağdat’ta yazmaya başladığı, 466/1074 yılında tamamladığı büyük eseri Dîvânu Lügâti’t-Türk’ü Halife Muktedî Biemrillâh’a sundu. 472/1080 yılında memleketi Kâşgar’ın Opal kasabasına dönerek bir medrese kurdu ve ölümüne kadar bu medresede müderrislik yaptı. 97 yaşında vefat eden Kâşgarlı’nın mezarı, müderrislik yaptığı medresenin bahçesindedir. Sözlüğünde dil bilgisi konu ve kurallarına temas ederken göndermeler yaptığı Kitâbü Cevâhiri’n-Nahv fî Lugâti’t-Türk adını taşıyan eseri günümüze ulaşmamıştır. Elimizde bulunan tek eserini sadece bir sözlük olarak değerlendirmekse doğru değildir. O, bu sözlükte Türk lehçelerinin belirgin ses ayrımlarını örneklerle vermiştir; onu ilk lehçe araştırmacımız olarak kabul edebiliriz. Coğrafi yer adlarını, bu adlarla ilgili anlatıları vermesiyle ve Türk illerini gösteren haritasıyla ilk coğrafyacımız sayılmaktadır. Kitabına aldığı halk inanış ve yaşayışına dair söz varlığı ve anlatılarıyla bir halkbilimcidir. Karşılaştırmalı dil çalışmalarının öncüsü de odur. Dîvânu Lugâti’t-Türk’ü düzenlerken uyguladığı sistem ise Kâşgarlı Mahmud’un iyi bir filolog olduğunun göstergesidir. Dîvânu Lugâti’t-Türk Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı tarafından yayımlanmıştır.

 
(Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü’nden özetlenerek alınmıştır.)